Πλουραλιστική νοημοσύνη

Σήμερα η έρευνα των προϋποθέσεων της έλλογης σκέψης και της έκφρασης των συναισθημάτων μας συνδέεται τόσο στενά με τη μελέτη της λειτουργίας του ανθρώπινου εγκεφάλου, ώστε να μιλάμε για «συναισθηματικό» και «κοινωνικό» εγκέφαλο που, μαζί με τον «γνωσιακό εγκέφαλο», συναπαρτίζουν τον ενιαίο ανθρώπινο νου. "Η αποδοχή αυτής της πλουραλιστικής νοημοσύνης των ανθρώπων, εκτός από κοινωνικά αναγκαία, ίσως αποδειχτεί και επωφελής... οικολογικά".
Ο συναισθηματικός εγκέφαλος
Η κυρίαρχη πολιτισμική αντίληψη μέχρι και πρόσφατα, επέβαλε τη συστηματική υποτίμηση και απαξίωση των συναισθημάτων ως βασική προϋπόθεση για την ανάπτυξη της έλλογης σκέψης. Από πολύ νωρίς η οικογένεια και το σχολείο μάς διδάσκουν να απαξιώνουμε τα συναισθήματά μας και να τα ελέγχουμε. Η καθημερινή μας εμπειρία αλλά και σωρεία νευρολογικών μελετών αποδεικνύουν βέβαια το ακριβώς αντίθετο: δεν μπορούμε ποτέ να απελευθερωθούμε εντελώς από τα συναισθήματά μας. Η έρευνα στον τομέα οδήγησε στον ακριβή εντοπισμό ενός σημαντικού εγκεφαλικού κυκλώματος, μιας βασικής νευρικής οδού επικοινωνίας που συνδέει την έλλογη σκέψη με το συναίσθημα. Πιο συγκεκριμένα, τα ανώτερα κέντρα του μετωπιαίου φλοιού με την αμυγδαλή, μια αρχέγονη δομή που ρυθμίζει τις απαντήσεις του εγκεφάλου στις συναισθηματικές καταστάσεις.
Η ανάγκη επανένταξης και αναβάθμισης της σημασίας των συναισθημάτων προέκυψε από τη μελέτη νευρολογικών παθήσεων και ψυχολογικών ερευνών σε φυσιολογικά άτομα.
Ομως ο όρος «συναισθηματική νοημοσύνη» θα γίνει ευρύτατα γνωστός μόνο μετά το 1995, όταν θα εκδοθεί το ομώνυμο μπεστ σέλερ του Daniel Goleman. Όμως αρκετοί ειδικοί μιλάνε για αυτήν υποτιμητικά, θεωρώντας ότι πρόκειται μόνο για μια μόδα της Νέας Εποχής, για μια εύπεπτη και παρηγορητική «new age» ιδέα. Και δεν έχουν άδικο βέβαια όσοι ασκούν αυτή την κριτική, γιατί βλέπουν αυτή την ιδέα να μετατρέπεται σε αντικείμενο μαζικής εκμετάλλευσης ή και χυδαίας εμπορευματοποίησης από κάποιους επιτήδειους «ψυχοθεραπευτές».
Η ικανότητα κάθε ανθρώπου να αντιλαμβάνεται και να βιώνει τα συναισθήματα του άλλου αποτελεί ασφαλώς την απαραίτητη προϋπόθεση κάθε ουσιαστικής ανθρώπινης σχέσης (φιλικής ή ερωτικής). Αποτελεί όμως επίσης και προϋπόθεση για την πιο στυγνή χειραγώγηση και εκμετάλλευση των ανθρώπινων συναισθημάτων. Το ότι διαθέτει κάποιος συναισθηματική νοημοσύνη δεν συνεπάγεται κατ' ανάγκη πως τη χρησιμοποιεί για καλό σκοπό.
Ο κοινωνικός εγκέφαλος
Μια δεκαετία μετά,το 2006, ο Daniel Goleman συνόψισε ό,τι γνωρίζουμε σχετικά με τις νευροβιολογικές, τις ψυχολογικές και τις κοινωνικές προϋποθέσεις της ανθρώπινης νοημοσύνης στο βιβλίο του «Social Intelligence: The New Science of Social Relationships»(στα ελληνικά από τις εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα: «Κοινωνική νοημοσύνη: Η νέα επιστήμη των ανθρώπινων σχέσεων»). Όμως δεν καταφέρνει τελικά να μας δώσει έναν ικανοποιητικό ή έστω χρηστικό ορισμό τού «κοινωνικά νοήμονος ατόμου».Και αυτό γιατί μέχρι σήμερα οι ψυχολόγοι δεν έχουν καταλήξει σε έναν σαφή και κοινά αποδεκτό ορισμό της κοινωνικής νοημοσύνης και των τυπικών διακριτικών γνωρισμάτων της που τη διαφοροποιούν από τις άλλες μορφές νοημοσύνης.Οι σημερινές έρευνες σχετικά με τις νευρολογικές και βιολογικές προϋποθέσεις της κοινωνικής συμπεριφοράς μας βρίσκονται ακόμη σε νηπιακό στάδιο, και επομένως θα πρέπει να θεωρείται πρόωρο και εξαιρετικά επισφαλές κάθε συμπέρασμα.
Το άλμα από τη συναισθηματική στην οικολογική νοημοσύνη
Με το τελευταίο του βιβλίο «Οικολογική Νοημοσύνη: πώς η ριζική διαφάνεια μεταμορφώνει την αγορά» (εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα), ο D. Goleman αναδεικνύει μια νέα διάσταση του ήδη πολυπρόσωπου ανθρώπινου νου, την οικολογική.
«Ο κόσμος μας, ένας κόσμος υλικής αφθονίας, φέρει ένα κρυμμένο τίμημα. Δεν μπορούμε να δούμε τον βαθμό στον οποίο τα πράγματα που αγοράζουμε και χρησιμοποιούμε καθημερινά έχουν κόστος σε άλλα επίπεδα - αγνοούμε τι στοιχίζουν στον πλανήτη, στην υγεία και στους ανθρώπους των οποίων ο μόχθος παρέχει τις πολυτέλειές μας και ικανοποιεί τις ανάγκες μας» γράφει ο Goleman στο πρώτο κεφάλαιο. Με την περιγραφή πολλών νευροψυχολογικών μηχανισμών επιχειρεί να κατανοήσει και να εξηγήσει τις μη συνειδητές προϋποθέσεις της οικολογικής βαρβαρότητας που όλοι βιώνουμε επώδυνα σήμερα.
Βασιζόμενος σε τέτοια νευροψυχολογικά εξηγητικά σχήματα και αναζητώντας κάποια πρότυπα οικολογικής σύνεσης στη στάση ζωής των κατοίκων κάποιων απομονωμένων θιβετιανών οικισμών, προτείνει την ανάπτυξη της «οικολογικής νοημοσύνης», που όλοι διαθέτουμε από τη φύση μας, ως έξοδο από τα αυτοκαταστροφικά αδιέξοδα της σύγχρονης ζωής.
Πηγή: κείμενο του ΣΠΥΡΟΥ ΜΑΝΟΥΣΕΛΗ που πήρα ηλεκτρονικά