Ευημερία χωρίς ανάπτυξη

Η οικονομική ανάπτυξη προτείνεται πάντα σαν απάντηση στα οικονομικά προβλήματα που αντιμετωπίζει ένα κράτος ή μια περιοχή. Ταυτόχρονα όμως η ανάπτυξη δημιουργεί καινούργια προβλήματα, τα οποία γίνονται όλο και πιο μεγάλα.

Ο βρετανός οικονομολόγος Tim Jackson, στο νέο του βιβλίο υποστηρίζει για μια ακόμη φορά ότι πρέπει να απορίψουμε την έννοια της ανάπτυξης, όπως τη ξέρουμε μέχρι τώρα.

H “μη ανάπτυξη" μπορεί να δώσει στους ανθρώπους εργασία και εισόδημα, μπορεί να ξεπεράσει οικονομικές κρίσεις και κρίσεις χρέους, μπορεί να μειώσει την πείνα και τη φτώχεια στον πλανήτη. Είναι η απάντηση στη παγκόσμια γήρανση και την ιερή αγελάδα κάθε κυβέρνησης στον πλανήτη, δηλαδή την οικονομική μεγέθυνση.
Δε μπορεί να υπάρχει αύξηση της παραγωγής για πάντα, προειδοποιεί, γιατί δε μπορεί σε ένα πεπερασμένο πλανητικό σύστημα να υπάρχει ένα ατελείωτο «περισσότερο». «Πρέπει να σκεφθούμε μια οικονομία χωρίς μεγέθυνση» λοιπόν, προτείνει ο Tim Jackson. «Όλα τα άλλα οδηγούν στη καταστροφή». Και ο Jackson διευθύνει το συμβούλιο για τη βιώσιμη ανάπτυξη της Βρετανικής Κυβέρνησης. Το βιβλίο του έχει τον τίτλο: «Ευημερία χωρίς ανάπτυξη», χωρίς ερωτηματικό. Γιατί: «για τις υπεραναπτυγμένες οικονομίες του δυτικού κόσμου η ευημερία χωρίς ανάπτυξη δεν είναι πια μια ουτοπία, αλλά μια αναγκαιότητα.»
Ενώ ακόμα κυριαρχεί η άποψη ότι η απάντηση στα οικονομικά προβλήματα είναι η μεγαλύτερη ανάπτυξη, ταυτόχρονα αυτή συνοδεύεται από ακόμα μεγαλύτερα προβλήματα: πολλά αποθέματα φυσικών πόρων πλησιάζουν στο τέλος τους, ο ανταγωνισμός για τους εναπομείναντες υπόλοιπους πόρους γίνεται οξύτερος και εξελίσσεται σε πολέμους, η περιβαλλοντική επιβάρυνση ήδη αφόρητη και πρέπει να μειωθεί. Παράδειγμα το κλίμα, ενώ οι γερμανοί οικονομολόγοι θριαμβολογούν για την ισχυρή ανάκαμψη της χώρας για το 2010, ταυτόχρονα αυξήθηκαν οι εκπομπές των αερίων του θερμοκηπίου κατά 40 εκατομμύρια τόνους. Και τελικά «το κυνήγι για οικονομική ανάπτυξη καταστρέφει τη κοινωνική συνοχή και τη ποιότητα ζωής πολλών ανθρώπων» κριτικάρει ο Jackson.
Ενώ πολλοί επιστήμονες ξανασυζητούν τα προβλήματα της χωρίς όρια ανάπτυξης, τα κόμματα εξουσίας-ακόμα και πράσινα κόμματα-επικαλούνται ακόμα τα πλεονεκτήματά της. Η κυρίαρχη πολιτική ελπίζει να κάνει την ανάπτυξη πιο υποφερτή για τη φύση και το περιβάλλον και να «πρασινίσει» τις αγορές. Έτσι ο «πράσινος καπιταλισμός» θα μπορέσει να αναπτύσσεται επ` αόριστον. Αυτό το θεωρεί ο Jackson σαν μια μεγάλη ψευδαίσθηση: « Είναι απλά μια ψευδαίσθηση να πιστεύουμε ότι η τάση του καπιταλισμού προς την αποτελεσματικότητα, θα σταθεροποιήσει το κλίμα, και θα μας προστατεύσει από τη μείωση και το περιορισμό των πόρων».
« Όποιος προτείνει σαν διέξοδο από το δίλημμα της ανάπτυξης το πρασίνισμα του καπιταλισμού, θα πρέπει να δει πρώτα με ακρίβεια τα ιστορικά ευρήματα. Αυτά δείχνουν: πραγματικά η παραγωγή γινόταν όλο και πιο αποτελεσματική, ταυτόχρονα όμως η μεγέθυνση όλο και μεγαλύτερη, ώστε στο τέλος το αποτέλεσμα ήταν ότι η συνολική κατανάλωση των πόρων και η περιβαλλοντική επιβάρυνση ήταν σταθερά αυξανόμενες.
Πώς ακριβώς θα είναι μια δημόσια οικονομία που θα αποβλέπει στην ευημερία χωρίς ανάπτυξη, δεν ξέρει να την περιγράψει ακριβώς ο Jackson. Όμως διατυπώνει βήματα, τα οποία θα μπορούσαν να κάνουν οι δυτικές βιομηχανικές χώρες: στην αρχή θα έπρεπε να καθορίσουν μια έννοια της «ευημερίας με νόημα», που δε θα βασίζεται στη μεγέθυνση και ανάπτυξη. Παράλληλα χρειάζονται περισσότερες επενδύσεις σε βιώσιμες ήπιες ανανεώσιμες τεχνολογίες, καθώς και σε δημόσια συλλογικά αγαθά, όπως επίσης σε αύξηση της παραγωγής μη υλικών υπηρεσιών αντί εμπορευμάτων. Κεντρικό ζήτημα είναι επίσης η μείωση του χρόνου εργασίας, για να περιορισθεί και η παραγωγή. Για να μη οδηγήσει αυτό σε αύξηση της ανεργίας ο Jackson προτείνει μια ριζοσπαστική ανακατανομή της εργασίας.
Με το βιβλίο και τις προτάσεις του ο Jackson προσχωρεί, νομίζω, στους οικονομολόγους εκείνους που διαμορφώνουν στο οικονομικό επίπεδο την πρόταση της «αποανάπτυξης».