ΜΕΤΑ ΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΤΙ;

Το κείμενο που ακολουθεί είναι η εισήγησή μου στην συζήτηση που έγινε την Πέμπτη 23/6/11 στην πλατεία Συντάγματος με θέμα «Μετά από εδώ τι; Ανιχνεύοντας εναλλακτικές σ’ ένα κόσμο που καταρρέει»

Τι συνδέει τα εγχειρήματα αλληλέγγυας οικονομίας και τις οικοκοινότητες με την πλατεία; Είναι η αντίσταση και η δημιουργία. Αντίσταση σε ένα τρόπο ζωής που μας επιβάλλεται αλλά ταυτόχρονα και η προσπάθεια για την δημιουργία ενός άλλου τρόπου ζωής, άλλων σχέσεων και συμπεριφορών, άλλης καθημερινότητας.

Είναι συγκεκριμένος ο επιδιωκόμενος άλλος τρόπος ζωής; Είναι ένας;
ΟΧΙ. Δεν υπάρχει ένα πρότυπο κοινωνικών, οικονομικών αλλά και προσωπικών σχέσεων και συμπεριφορών. Οι δρόμοι μπορεί να είναι πολλοί. Υπάρχει όμως ένα προαπαιτούμενο αν θέλουμε να φτιάξουμε μια καλύτερη κοινωνία και αυτό είναι η αποδοχή του διαφορετικού, του άλλου. Το θέμα δεν είναι πως θα συνυπάρξω με το όμοιο αλλά πως θα συνυπάρξω με το διαφορετικό.
Σε αντίθεση με την κυρίαρχη ιδεολογία η οποία προτείνει τον ανταγωνισμό και την δύναμη ως μέσo επίλυσης τόσο των κοινωνικών, οικονομικών αλλά και προσωπικών ζητημάτων, οφείλουμε να αναζητήσουμε τις συνεργασίες και την αλληλοϋποστήριξη. Το μοίρασμα και η αλληλεγγύη, όχι με την έννοια της φιλανθρωπίας και του εθελοντισμού (που αναπαράγουν σχέσεις εξουσίας), μπορούν να γίνουν οι αξίες μια άλλης κοινωνίας οι οποίες θα αντικαταστήσουν την αδιαφιλονίκητη εξουσία της ιδιοκτησίας, του κέρδους και της εκμετάλλευσης.

Όλοι μας, έχουμε φαντασιωθεί κοινωνίες οικολογικής ισορροπίας, ισότητας και δικαιοσύνης. Έχουμε οραματιστεί κοινωνίες δίχως εκμετάλλευση ανθρώπου και φύσης. Πως δημιουργούνται όμως αυτές οι κοινωνίες;
Αν δημιουργούν κάτι οι πλατείες και τα εγχειρήματα αλληλέγγυας οικονομίας είναι το περιβάλλον μέσα από το οποίο μπορεί να προκύψει η άλλη κοινωνία. Δεν είναι η λύση αλλά το περιβάλλον μέσα από το οποίο θα προκύψει η λύση.
Τα εγχειρήματα των οικοκοινοτήτων ξαναβάζουν το ζήτημα της αυτάρκειας και της αυτοδυναμίας μιας κοινότητας όχι όμως με όρους κυριαρχίας στην φύση αλλά με όρους οικολογικής ισορροπίας, αμεσοδημοκρατίας και ισοτιμίας των συμμετεχόντων.
Οι εργατικές κολεκτίβες ξαναβάζουν το ζήτημα της παραγωγής προϊόντων και υπηρεσιών με όρους αυτοδιαχείρισης και αυτοοργάνωσης.
Τα εγχειρήματα αλληλέγγυου εμπορίου ξαναβάζουν το ζήτημα της διακίνησης προϊόντων στην βάση της ισοτιμίας των εμπλεκομένων, της αξιοπρέπεια του παραγωγού και της πρόσβασης του καταναλωτή σε ποιοτικά προϊόντα. Επιπλέον, έρχονται αντιμέτωπα με το ερώτημα της εκμετάλλευσης της συγκυρίας, την προσφορά και την ζήτηση.
Τα εγχειρήματα ανταλλαγής γνώσεων, προϊόντων και υπηρεσιών, οι τράπεζες χρόνου και τα εναλλακτικά νομίσματα αναζητούν επίσης τρόπους «δίκαιων» συναλλαγών και σεβασμού της φύσης.
Και όλα αυτά όχι στην θεωρία, αλλά στην πράξη. Όπως στην πράξη αυτή η πλατεία αναζητά αμεσοδημοκρατικούς τρόπους διαβούλευσης.

Όλα τα εγχειρήματα με το δικό τους τρόπο αναστοχάζονται στο ζήτημα των αναγκών. Μπορούμε να καταναλώνουμε τόσα πολλά και να μην επιβαρύνουμε το περιβάλλον; Ξανά θέτουν το ζήτημα του μεγέθους και της κλίμακας. Μπορεί να υπάρξει άμεση δημοκρατία και κοινωνικός έλεγχος στις σημερινές μεγαλουπόλεις, στους παγκόσμιους υπερτοπικούς οργανισμούς; Μπορεί να υπάρξει οικονομία κλίμακας σε μικρές κοινότητες; Τίθενται ερωτήματα προσωπικών επιλογών. Πόσο δίκαια μπορεί να έχει πληρωθεί ο εργαζόμενος από ένα μπλουζάκι που αγοράζουμε 3 ευρώ;

Το βασικό ερώτημα όμως που προκύπτει από το κίνημα της πλατείας είναι αν μπορούμε αύριο να φτιάξουμε την άλλη κοινωνία;
ΟΧΙ. Η άλλη κοινωνία δεν είναι ένα προϊόν που μπορούμε να αγοράσουμε από τα σούπερ μάρκετ. Δεν είναι ένα έτοιμο κοστούμι. Πρέπει να το ράψουμε και μάλιστα εμείς οι ίδιοι.
Είναι μια αργή διαδικασία που απαιτεί να γκρεμίσουμε πρώτα μέσα μας τις αξίες της κυρίαρχης ιδεολογίας, να συγκρουστούμε με την ιδεολογία του κέρδους, να φύγουμε από το φαντασιακό της ανάπτυξης και της κυριαρχίας και να αναδείξουμε την ομορφιά αλλά και την αποτελεσματικότητα της συνεργασίας και της κοινότητας. Είναι μια διαδικασία συμφιλίωσης με την φύση.

Φαντάζομαι, ότι κανένα από τα εγχειρήματα που παρουσιάστηκαν δεν σας φάνηκε αρκετά πειστικό. Και ίσως να έχετε δίκιο, γιατί κανένα από τα εγχειρήματα δεν διεκδικεί την μοναδική και γενική αλήθεια, γιατί κανένα δεν θεωρεί πως μπορεί να γίνει ο γενικός κανόνας στον οποίο θα υπακούει το σύνολο της ανθρώπινης δραστηριότητας. Τα εγχειρήματα αυτά δεν είναι ολιστικά και για αυτό νομίζω ότι έχουν μεγαλύτερη αξία.
Δεν μπορεί ένα προϊόν που παράγεται στο Μεξικό να διακινείται με τον ίδιο τρόπο με αυτό που παράγεται δίπλα μας. Δεν μπορεί στο Μεξικό να αναγνωρίζεται ένα νόμισμα που χρησιμοποιείται μόνο στην Μαγνησία. Δεν μπορεί όλες οι υπηρεσίες σε όλο τον κόσμο να παρέχονται μέσω μιας τράπεζας χρόνου, πολύ περισσότερο δεν μπορείς να ανταλλάξεις προϊόντα μέσω μιας τράπεζας χρόνου. Δεν μπορείς επ’ άπειρον να ανταλλάσεις ρούχα, κάποια στιγμή θα φθαρούν. Δεν υπάρχουν μόνο οι διατροφικές ανάγκες οι οποίες μπορούν να καλυφθούν στα πλαίσια μιας οικοκοινότητας. Τα βότανα δεν γιατρεύουν τα πάντα. Δεν μπορεί να διαβουλεύονται με τον ίδιο τρόπο 1.000 άτομα και 1.000.000.
Το ζήτημα λοιπόν δεν είναι να βρεθεί ο γενικός κανόνας που θα εφαρμοστεί παντού, αλλά ο τρόπος με τον οποίο θα συνδεθούν τα επιμέρους. Και αυτό για έναν επιπλέον λόγο. Όσο τα διάφορα εγχειρήματα δεν συνδέονται μεταξύ τους, τόσο πιο ευάλωτα είναι στην αφομοίωση και στο life style.
Επιδιωκόμενο λοιπόν είναι η σύνδεση κοινοτήτων που δεν έχουν τα ίδια χαρακτηριστικά αλλά μοιράζονται κοινές αξίες. Η κάθε κοινότητα αποδέχεται και αναγνωρίζει την διαφορετικότητα της άλλης δίχως να θέλει να επιβάλει τα χαρακτηριστικά της. Είναι μια σύνδεση με χαρακτηριστικά των κοινοτήτων που θα συνδεθούν και για να συνδεθούν πρέπει να υπάρχουν.

Πολλοί θα αναρωτηθούν για το αν η κατεύθυνση που δημιουργούν τα εγχειρήματα αλληλέγγυας οικονομίας είναι η επιστροφή στις σπηλιές. Πιθανόν δυστυχώς, αλλά όχι. Και λέω πιθανόν δυστυχώς γιατί ίσως την εποχή των σπηλαίων τα πράγματα δεν ήταν και τόσο χάλια όπως η κυρίαρχη ιδεολογία μας έχει πείσει. Για τους ανθρωπολόγους, αυτές που χαρακτηρίζουμε πρωτόγονες κοινωνίες ήταν κοινωνίες αφθονίας, αφού είχαν εν αφθονία όσα τότε θεωρούνταν ως αναγκαία.

Όχι λοιπόν επιστροφή στις σπηλιές γιατί θέλουμε να υπάρχει πρόσβαση για όλους στις γνώσεις και τα επιτεύγματα που έχει παράγει η ανθρωπότητα. Θέλουμε να υπάρχει πρόσβαση στην τροφή, την υγεία, την εκπαίδευση, την πληροφορία. Θέλουμε να γευόμαστε τα παγωτά το καλοκαίρι. Θέλουμε να υπάρχει το ηλεκτρικό φώς, δίχως όμως να χάνουμε το φεγγάρι. Θέλουμε να έχουμε πρόσβαση στο internet, έτσι ώστε να μαζευόμαστε στις πλατείες.
Αν πρέπει να χάσουμε κάτι για να έχουμε όλα αυτά, ας χάσουμε τις εκμεταλλευτικές σχέσεις. Ας χάσουμε το κέρδος. Ας κρατήσουμε την συσσώρευση γνώσης και ας χάσουμε την συσσώρευση χρήματος.

Ένα τελευταίο ερώτημα. Η λύση στα αδιέξοδα του υπάρχοντος συστήματος είναι ατομική; Αρκεί να φτιάξω το μικρόκοσμό μου, με τα χαρακτηριστικά που εγώ θέλω και οι άλλοι ας κάνουν ότι νομίζουν; Η απάντηση είναι σίγουρα όχι. Ο αναχωρητισμός δεν είναι λύση. Οι λύσεις είναι συλλογικές. Θέλω να επηρεάσω την κοινωνία, θέλω να επηρεάζομαι από την κοινωνία. Θέλω να βρίσκομαι σε επικοινωνία, συναλλαγή και ανταλλαγή με τον κόσμο γύρω μου αλλά και την φύση.
Δεν θα πάρουμε τα βουνά. Πήραμε τις πλατείες.

Ηρακλής Παναγούλης

Δες τε και την εισήγησή μου για την "οικονομία της εγγύτητας" σε προηγούμενη ανάρτηση:
http://topikopoiisi.blogspot.com/2011/06/blog-post_26.html