Σπόροι – Νερό – Ανακύκλωση ως τέχνη

 

Η δράση υπαινίσσεται πόσο σημαντική στην εποχή της κρίσης είναι μια κοινωνία του μοιράσματος, της ανταλλαγής, της αλληλεγγύης  και  αφορά τρία  πολύ σημαντικά θέματα  τους σπόρους από παραδοσιακές ποικιλίες, το νερό και τις πηγές της Σίφνου και την ανακύκλωση ως Τέχνη και Αρχιτεκτονική του σήμερα.

1.    Σπόροι από παραδοσιακές ποικιλίες. Για την ελευθερία των σπόρων

Οι κοινωνίες των Κυκλάδων επιβίωσαν καλλιεργώντας μοναδικές ποικιλίες, που χρειάστηκαν αιώνες για να προσαρμοστούν γενετικά στις ιδιαίτερες συνθήκες των νησιών. Η γεωγραφική απομόνωση βοήθησε στην ανάπτυξη διαφορετικών ποικιλιών, που σχετίζονται με το έδαφος και το κλίμα. Οι σπόροι που διατίθενται στο εμπόριο συχνά είναι υβρίδια και  ο μεγάλος κίνδυνος που δημιουργούν είναι ότι κατά τη γονιμοποίηση μολύνουν τις ντόπιες ποικιλίες. Έτσι μέσα σε λίγο χρόνο βλέπουμε τις ντόπιες ποικιλίες να εξαφανίζονται από τους μεταλλαγμένους σπόρους. Με αυτόν τον τρόπο επιδιώκεται ο έλεγχος της διατροφής του κόσμου από τις πολυεθνικές εταιρίες.

Έχει αναπτυχθεί ένα παγκόσμιο κίνημα για την ελευθερία των σπόρων  και των ντόπιων ποικιλιών.  

Οι παραδοσιακές ποικιλίες στη .α ﷽﷽﷽﷽﷽﷽﷽γαναλλαγς να τους ξεραΣίφνο είναι το κριθάρι, τα μαυρομάτικα, οι φασόλες, τα ρεβίθια, το λαθούρι (φάβα), το σουσάμι -που τώρα έχει λιγοστέψει, τα αμπελοφάσουλα, οι ντομάτες, οι άνυδρες ντομάτες, τα κολοκύθια, οι μελιτζάνες, τα αγγούρια.

            Οι ποικιλίες αυτές φυλάσσονται από γενιά σε γενιά από τους ηλικιωμένους και οι νεώτεροι μαθαίνουν  να τους φυλάνε από τους γονείς τους. Χρειάζεται πολλή δουλειά για να μαζέψει κανείς τους σπόρους από το φυτό και να τους ξεράνει. Συνήθως αυτή η δουλειά γινόταν από τις γυναίκες, που ήτανε πιο πολύ στο σπίτι. Για να πάρουμε τη ντομάτα ως παράδειγμα, πρέπει να μείνει να ωριμάσει, να κοπεί  και να αφαιρεθούν οι σπόροι.

Σήμερα οι περισσότεροι νέοι αγρότες αγοράζουν σπόρους του εμπορίου, γιατί πιστεύουν ότι έτσι έχουν μεγαλύτερη απόδοση. Οι παλιοί όπως γνωρίζουν ότι αυτό δεν είναι αλήθεια, καθώς τον επόμενο χρόνο η παραγωγή δεν θα είναι η ίδια.

Στην Σίφνο οι παλιοί αγρότες κυρίως χρησιμοποιούν παραδοσιακούς σπόρους, γιατί είναι αυτοί που τους έχουν. Η σπορά γίνεται όταν το φεγγάρι γεμίζει. «Εμείς φυτεύουμε τους σπόρους που έχουμε, όμως δεν βρέχει και έχει λιγοστέψει η παραγωγή», όπως μας είπαν αγρότες, με τους οποίους συζητήσαμε.

Η φύλαξη και η διάδοση των σπόρων απασχολεί ακτιβιστές, οικολογικές και κοινωνικές ομάδες. Στο Αιγαίο στις Ράχες Ικαρίας λειτουργεί τράπεζα σπόρων από το Αρχιπέλαγος. Ο Peliti στην Δράμα αποτελεί μια οργάνωση φύλαξης και ανταλλαγής σπόρων, που οργανώνει εκδηλώσεις σε όλη την Ελλάδα. Υπάρχει επίσης το δίκτυο ανταλλαγής σπόρων Δρυάδες. Η ινδή ακτιβίστρια Vandana Shiva διατύπωσε την «Διακήρυξη της ελευθερίας των σπόρων». Στις 11, 12 και 13 Μαίου 2013 διοργανώθηκαν στην χώρα μας οι «Διεθνείς Ημέρες Σπόρων». Προτείνεται η ενημέρωση του αγροτικού κόσμου σχετικά με τους σπόρους, τη συλλογή και σωστή φύλαξή τους, την ανάδειξη και ανταλλαγή των ντόπιων ποικιλιών. Ο σπόρος αποτελεί τον πρώτο κρίκο στην τροφική αλυσίδα. Είναι το σύμβολο της ελευθερίας της τροφής.

2. Οι πηγές της Σίφνου.Το νερό ως κοινό αγαθό

Τα νησιά των Κυκλάδων είχαν ανέκαθεν προβλήματα με το νερό , παρ όλα αυτά πηγές τρέχανε στα βουνά, στις  ποταμιές στα χωράφια.

Η Σίφνος είχε πολλές πηγές και πηγάδια, που αναζητήσαμε στις διαδρομές μας στα μονοπάτια της. Οι περισσότερες από αυτές έχουν πια στερέψει εξ αιτίας τόσο της ανομβρίας, όσο και των εντατικών γεωτρήσεων, οι οποίες εξάντλησαν τον υδροφόρο ορίζοντα, ενώ άλλες έχουν παραμεληθεί με αποτέλεσμα το νερό σήμερα -και ιδιαίτερα το πόσιμο- να είναι ένα μεγάλο πρόβλημα για το νησί, καθώς δεν είναι κατάλληλο για πόση και δεν έχει γίνει καλή διαχείριση.  

Τις πηγές της Σίφνου έχει καταγράψει ο αείμνηστος Αντώνης Γ. Τρούλος στο βιβλίο του «Μαρμάρινες παλιές κρήνες–βρύσες, Πηγές–Πηγάδια–Μαγγανοπήγαδα και Νερόμυλοι της Σίφνου». Αναφέρονται ενδεικτικά η παλιά πηγή Φουντάνα του Κάστρου (σήμερα απλά Πηγάδι), η πηγή Απολλωνίας (κάτω από τον Άη Νικόλα της Πηγής), η πηγή Βρύσης στο Πέραμα, η πηγή στα Βρυσιανά του Πλατύ Γιαλού, οι τρεις πηγές μετά τον Αρτεμώνα στο δρόμο για τον Άγιο Συμεών, η πηγή Χαλαρών μετά τον όρμο της Πουλάτης, η πηγή στις Καλαμιές της Πουλάτης, η πηγή του Βαθιού, δύο πηγές στην περιοχή του Ορνού προς το Φλάμπουρο, η μια από αυτές βρίσκεται στη θέση Δαφνί κάτω από την εκκλησία της Αγίας Μαρίνας, η πηγή στον εσωτερικό υπόγειο χώρο της εκκλησίας των Αγ. Αναργύρων, η πηγή του δρόμου Καμαρών-Απολλωνίας, η πηγή στην πίσω Καταβατή με το νερό στη κοιλότητα μαρμάρινης άγιας τράπεζας της εκκλησίας Παναγίας της Αγγελόχτιστης, η πηγή της Τρουλαίδας στον δρόμο προς τον Άγιο Λουκά αριστερά μετά το γεφύρι, η πηγή Δευτέρας Παρουσίας στα σκαλάκια του παλιού δρόμου προς το Κάστρο. Από όλες αυτές ελάχιστες τρέχουν  ακόμη.

Ξεχωρίσαμε τη πηγή Φουντάνα του Κάστρου στη ρεματιά δίπλα στον Άγιο Στέφανο, όπου για δύο συνεχόμενες χρονιές κάναμε δράση καθαρίζοντας, ασπρίζοντας και αναδεικνύοντας μια από τις πιο παλιές και όμορφες πηγές της Σίφνου, από την οποία έπαιρνε νερό ο οικισμός του Κάστρου .

Η πηγή της Πουλάτης (η μόνη που γνωρίζουμε ότι τρέχει ακόμη) αποτελεί φέτος την έμπνευση μας.

Είναι γεγονός ότι πρέπει να γίνει μία αναθεώρηση στην διαχείριση των ποσίμων υδάτων στην Σίφνο, έτσι ώστε να μην επιβαρύνονται οι οικογένειες με το κόστος αγοράς εμφιαλωμένων νερών.

3. Η Ανακύκλωση ως Τέχνη και Αρχιτεκτονική του σήμερα

Η ανακύκλωση δεν αποτελεί επινόηση του ανθρώπου. Η ίδια η φύση από την εποχή της δημιουργίας της ανακυκλώνεται, τίποτα δεν είναι άχρηστο, η φύση δεν ρυπαίνει. Ο ερχομός του ανθρώπου άλλαξε τα δεδομένα. Με το πέρασμα του χρόνου ο όγκος των ανθρωπίνων απορριμμάτων αυξανόταν, για να φτάσει στο απόγειό του τον περασμένο αιώνα. Έτσι δημιουργήθηκε η ανάγκη της επεξεργασίας της χρησιμοποιημένης ύλης, ώστε να μπορέσει να χρησιμοποιηθεί εκ νέου. Ανακύκλωση λοιπόν είναι η διαδικασία μετατροπής του άχρηστου σε χρήσιμο. Θα μπορούσε κανείς να πει ότι πρόκειται για μία διαδικασία «μετενσάρκωσης», αφού το παλιό υλικό, του οποίου ο κύκλος ζωής έχει λήξει, «ξαναζεί» σε ένα καινούργιο. Η μετάλλαξη αυτή του παλιού σε νέο δεν συνδέει απλά το παρελθόν με το παρόν και το μέλλον, δημιουργεί δυναμικές προοπτικές, όπου το παλιό/άχρηστο χρησιμοποιείται ως βάση και ως έμπνευση για την μεταμόρφωσή του σε νέο/χρήσιμο.

            Η ανακύκλωση ως τέχνη είναι μία ιδιαίτερη μορφή μετατροπής απορριμμάτων σε χρηστικά αντικείμενα και η οποία έχει εφαρμογή κυρίως στις εικαστικές τέχνες (γλυπτική, κοσμήματα, διακόσμηση, αρχιτεκτονική εσωτερικού χώρου), αλλά και σε πληθώρα κατασκευών, όπως έπιπλα, τσάντες, μουσικά όργανα. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα του μουσικού συγκροτήματος ArtEco Band από την βόρεια Ελλάδα, η οποία χρησιμοποιεί όργανα κατασκευασμένα από ανακυκλωμένα υλικά. Τον περασμένο Μάρτιο και για δύο μήνες έγινε στο Τελλόγλειο Ίδρυμα Θεσσαλονίκης έκθεση με έργα γλυπτικής, αντικείμενα καθημερινής χρήσης και ιδιαίτερες κατασκευές, που έχουν γίνει από ανακυκλωμένα υλικά. Στις σχολές Αρχιτεκτονικής η ανακύκλωση και η επανάχρηση αποτελούν ιδιαίτερα αγαπητά μαθήματα για τους φοιτητές.

            Η δράση μας περιλαμβάνει εργαστήριο ανακύκλωσης, στο οποίο θα παρουσιαστεί ο τρόπος δημιουργίας κατασκευών από ανακυκλώσιμα υλικά και το οποίο εμπνέεται από εργαστήρια που έχουν γίνει στη Βραζιλία, μια χώρα με μεγάλη παράδοση στον τομέα  της ανακύκλωσης.

Έμπνευση – οργάνωση:

Γιώργος Ντοκόπουλος, Εvemar Lopes, Ελένη Τζιρτζιλάκη

Εργαστήριο ανακύκλωσης:

Helena Devillant

Συνδιοργάνωση:

«Όμιλος Φίλων Βουνού και Θάλασσας Σίφνου»  – «Μητέρα Γη Σίφνος» («Madre Terra Sifnos») – «Νομαδική Αρχιτεκτονική» (www.nomadikiarxitektoniki.net)

Η δράση αφιερώνεται στον Αντώνη Τρούλο που πάντα απλόχερα μας βοηθούσε με τις απέραντες γνώσεις του για την Σίφνο.